Անցել է 1 դարից ավելի, բայց մենք չենք կարողացել դեռ հաղթահարել մեր միջի` կոտրված և տանջված հոգեբանությունը: Իհարկե եղել է ցեղասպանություն ու իհարկե մենք պետք է միշտ հիշենք ու աշխարհին պատմել, քանի որ պատմությունից դասեր չքաղելու դեպքում այն կարող է կրկնվել, սակայն մենք պետք է առաջ նայենք և ապացուցենք, որ թեկուզ, այն ժամանակ ցանկացել են մեր ազգին բնաջնջել, սակայն մենք չենք կոտրվել այլ ավելին` առաջ ենք գնացել: Իսկ կոտրված ազգի հոգեբանությամբ չեմ կարծում, որ կարող ենք որևէ մի երկրի մոտ խղճահարություն առաջացնել: Բացի այդ ցեղասպանությունը ունի իր պատճառները: Մի շարք հայ գործիչների ու մտավորականների սխալ արարքները ու եսակենտրոնություն նույնպես պատճառ է հանդիսացել դրա իրականացմանը: Պատճառներից է ստրկամությունը, որը այդ ժամանակ ժողովրդի մեջ ձևավորված մի արատ էր, որը պարտադրում էր լինել միշտ հնազանդ ու ենթարկվել թուրքական իշխանություններին, քանի, որ դա կարող է բարկացնել թուրքերին:

Կային մարդկանց որոնք շարժվում էին « ԱՄԵՆ ՄԵԿԸ ԻՐ ՀԱՄԱՐ » կարգախոսով:

Մինչև այսօր դա ամենատարածված տեսակն է, նոր երանգավորումներով, այսինքն բաժանվելով ԽՄԲԵՐԻ: Այդ խմբերն են՝ ԱՐՑԱԽՑԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆՑԻ, ՍՓՅՈՒՌՔԱՀԱՅ, դրանք իրենց հերթին բաժանվում են, ըստ համայքնրի: Հիմա բաժանենք սահմաններից, ՍԱՀՄԱՆԱՅԻՆ մարզեր և Գյուղեր, դրանք առանձին իրենց հոգսերով, հետո գալիս է Արտաշատցի, Էջմիածինցի, Հոկտեմբերյանցի, Ղարաբաղցի ու Ախլքալաքցի և այլն սրանք էլ իրենց հերթին բաժանվում են կուսակցությունների, թիմերի,ԹԱՅՖԱՆՆԵՐԻ, անգամ, «ԿՌՈՒԳՆԵՐԻ »: Դրանց մեջ է մտնում նաև ՍՓՅՈՒՌՔԱՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ, Սիրիահայեր, Լիբանանահայեր, Ֆրանսահայեր, Իրանահայեր և այլն, հետո գալիս է Թրքախոս, Քրդախոս, դաշնակցական հնչակյան, ռամկավար: Այս կատեգրոիաները մեկը մյուսի նկատմամբ թշնամի է, առիթ բաց չի թողնում իրար կոկորդ կրծելու: Սակայն այս թվարկվածները բաժանումները միայն մի մասն է, քանի որ դրանց մեջ կան կրոնական և աղանդավորական, դասակարգային և այլ բաժանումներ: Այդ արատավոր բաժանումները ընդունում են իրենց տարբեր կարգախոսները և դրոշներ ու ելնում են միմյանց ոչնչացնելու թե ֆիզիկապես և թե բարոյապես: Սփյուռքը չի օգնում հայրենիքին, իսկ հայրենիքն էլ Սփյուռքին: (Ամեն անգամ սփյուռքում աղ ու հացով են դիմավորում ՀՀ ԱԶԳԱԴԱՎ ղեկավարներին:

Ու երևի ամենասարսափելի պատճառներից դա ԴԱՎԱՃԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ու ԵՍԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆ Է, որը արտահայտվում է սեփական շահ ունենալու կարգախոսով: Այդ տեսակի մարդկաց մոտ բացակայում էր ՀԱՅՐԵՆԻՔ, ԱԶԳ, ԱԶՆՎՈՒԹՅՈՒՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ, գաղափարները, նրանց համար որովայն էր և սեփական մաշկը, հարկն եղած դեպքում կարող էր իր շահերի համար զոհաբերել անգամ իր հարազատներին և ընտանիքը:

Ուսումնասիրած և օգտագործված  աղբյուրներ՝ 1, 2, 3

Կարծիք կա, որ անհատները չեն կարող փոխել պատմության ընթացքը: Սակայն համաշխարհային պատմության մեջ եղել են անհատներ, որոնք դարակազմիկ գործեր են արել: Նրանցից է զորահրամանատար, Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոն Բոնապարտը: Ընդամենը 157 սմ հասակ. կանացիակերպ կազմվածք, թույլ մարմին, բայց ուժեղ կամք ու անկոտրում նպատակասլացություն…

Նապոլեոն Բոնապարտը ծնվել է 1769 թ. օգոստոսի 15-ին Կորսիկա կղզու Այաչո փոքրիկ քաղաքում: Նա աղքատ ազնվական Կառլո Բոնապարտի և Լետիցիա Ռամոլինոյի բազմանդամ ընտանիքում երկրորդ երեխան էր: Նապոլեոնի հայրը իրավաբան էր, Կորսիկայի պառլամենտի անդամ և Կորսիկայի պառլամենտի կողմից դեսպանորդ է նշանակվել Ֆրանսիայում: Նա իր հետ տարավ նաև ավագ որդիներին, որոնք Ֆրանսիա մեկնեցին ուսում ստանալու բաղձանքով:Նապոլեոնն այստեղ էլ է աչքի ընկնում, դպրոցում Նրա առաջադիմությունը դպրոցում ակնառու էր հատկապես մաթեմատիկա և փիլիսոփայությունից առարկաններից: 

Սակայն ընտանիքին կերակրելու հոգսը ընկնում է Նապոլեոնը ուսերին դրա պատճառով նա սկսում է աշխատանք փնտրել, լավ վարձատրվող աշխատանք որոնելով` իր ծառայություններն է առաջարկում ռուսական բանակին, բայց ըստ ռուսաստանի օրենքների նրան պետք է մեկ կոչում իջեցնեին, և համաձայնվող ու զայրացած Նապոլեոնը, դուրս գալով գեներալ-պորուչիկ Զաբորովսկովի մոտից, ասում է. «Ես իմ սուրը կվաճառեմ պրուսական թագավորին»: 1789 թ.` Ֆրանսիական հեղափոխության եռուն շրջանում, նա մեկնեց հայրենի Կորսիկա և 24-ամյա Նապոլեոնը Տուլոն քաղաքի պաշտպանության համար ստանում է բրիգադի գեներալի զինվորական կոչում:

Սակայն սև ամպեր են կուտակվում Նապոլեոնի գլխին: 1794 թ. հուլիսի 23-ի Տերմիդորի հեղաշրջումից հետո նրան պաշտոնաթող են անում:

•      1796 թ. գարնանը Նապոլեոնը մեկնում է Իտալիա որպես ֆրանսիական բանակի հրամանատար: Սա թերևս փրկություն էր երիտասարդ հրամանատարի համար, քանի որ անընդհատ ներքաշվում էր ներքին դավադրությունների մեջ: Իտալիայում Նապոլեոնը փառքի է արժանանում: Մի քանի փայլուն ճակատամարտերում նա ջախջախում է ավստրիական ու սարդինական թագավորության բանակները և Իտալիայում հաստատում Ֆրանսիայի գերիշխանությունը:

•      Համառ, նպատակասլաց, չհասունացած, դաժան, խելացի, ինքնահավան, ստախոս մարդ էր՝ ըստ իս Նապոլեոնը, թվում է, թե այս բառերը անհամատեղելի են իրար հետ, բայց այո կա ասյպիսի մարդ, դա՝Նապոլեոնն է:
Նապոլեոնը կարողացավ հասնել իր ցանկություններից մեծամասնությանը, իր  փոքրամարմին լինելով հանդերձ նա կարողացավ կատարյալ դարձնել իր տիրապետությունը եվրոպական մայրցամաքում: Կայսրն արագ նոր բանակ հավաքագրեց և մի քանի տպավորիչ հաղթանակներ տոնեց ռուս-գերմանական միացյալ զորքերի դեմ: Նապոլենը բոլորից լավը լինելու ցանկությամբ խենթացած՝ թույլ չէր տալիս իրեն շրջապատեին իրենից գեղեցիկ կամ բարձրահասակ մարդիկ: Նապոլեոնը գինու գավաթի փոխարեն օգտագործել է իտալացի հայտնի ավանտյուրիստ կոմս Կալեոստրոյի գանգը: Չնայած նրան, որ կայսրը բավականին կրթված էր, սակայն իր ռազմական արշավանքների արդյունքում Եվրոպայից բացի կարողացավ լինել միայն Եգիպտոսում և Ռուսաստանում, ուստի Բոնապարտը կարծում էր, թե ռուսական Ուրալից հետո սկսվում է Չինաստանը: Սակայն այս ամենին Բոնապարտը կարդում էր րոպեում 2000 բառ արագությամբ, նման տեմպը խնայում է աչքերը և բարձրացնում է նյութի ընկալման մակարդակը 20%-ով: Ու այս ամենի հետ մեկտեղ ինձ զարմացրեց, որ մի անգամ պահակակետի կողքով անցնելիս Նապոլեոնը տեսել է, որ ժամապահը քնած է: Այն ժամանակվա օրենքների համաձայն` խեղճ զինվորին պետք է մահապատժի ենթարկեին, սակայն դեպքի վայր ժամանած հրամանատարն ապշած է մնում իր տեսածից: Բոնապարտն անձամբ վերցնում է հրացանը և պահպանում ժամապահի քունը: Ավելի ուշ կայսրն այսպես է մեկնաբանում իր արարքը. «Փոքրիկ կապրալն ամեն վայրկյան պատրաստ է իր կյանքը զոհել հանուն կայսեր, ինչո՞ւ կայսրը չի կարող զոհել իր կյանքը հանուն փոքրիկ կապրալի» իր այս քայլով նա ապացուցում է, որ իր այդպիսի կյանքի հետ ամբողջովին չէր մահացել խիղճը:

Եվ, որպես վերջաբան Կայսրի հանճարեղ խոսքերից՝

Անհնարը՝ դա բառ է, հիմարների բառարանից

Տուր մարդուն իշխանություն և կիմանաս թե ով է նա։

Պատմությունը՝ դա անցած իրադարձությունների վարկած է, որի հետ մարդիկ որոշել են համաձայնվել։

Եթե դու ուզում ես հասնել նպատակիդ, ապա պետք է ամեն օր,

թեկուզ շատ կարճ, քայլ անել դեպի այդ նպատակ։

•      Հեղափոխությունը բացահայտ դասակարգային պայքար է, որը կարող է ընդունել տարբեր ձևեր (զինված ապստամբություն, քաղաքական հեղաշրջում, քաղաքացիական պատերազմ, պայքարի խաղաղ ձևեր)։ Հասարակության առաջադիմության օբյեկտիվ պահանջները վերջին հաշվով կանխորոշում են հեղափոխության հաղթանակը։ Այն դեպքում, երբ հեղափոխության հիմնական ուժերը անկարող են լուծել հեղափոխության օբյեկտիվորեն հասունացած խնդիրները, հեղափոխությունը կարող է ձեռք բերել վերնախավային բնույթ: Ի հակադրություն ժողովրդական հեղափոխությունների, վերնախավային հեղափոխությունները անհետևողական են և սովորաբար ավարտվում են դասակարգային փոխզիջումներով։

•       Բուրժուազիա (ֆրանսերեն` bourgeoisie, ավելի ուշ լատիներեն burgus- քաղաք-ամրոց), կապիտալիստական հասարակության իշխող դասակարգ, որը արտադրության միջոցների սեփականատերն է և վարձու աշխատանքի շահագործման հետևանքով ստանում է հավելյալ արժեք: Բուրժուազիան ձևավորվել է առևտրականններից, վաշխառուներից (պարտատերերից), հարուստ վարպետներից և գյուղական վերնախավից:

•      •Առաջինը Հոլանդիան էր: Բուրժուական հեղափոխության առաջին փուլն այդտեղ թվագրվում է 1555-1572 թթ.: Հաջորդը Անգլիան էր:Բուրժուական հեղափոխությունն այստեղ տեղի ունեցավ 1640-1660թթ.: Հարյուր տարի անց փոթորկվեց Ամերիկան.1775-1783թթ.`պայքար անկախության համար և իհարկե,Հյուսամերիկյան հեղափոխություն,որը նույնպես բուժուական էր:

•      ամենամեծ հեղափոխությունը Ֆրանսիայի սոցիալական և քաղաքական կյանքում, տեղի ունեցած 18-րդ դարում, որի արդյունքում կազմաքանդվեցին հին կարգերը և Ֆրանսիան, դե յուրե, միապետականությունից վերածվեց հանրապետության՝ ազատ և հավասար քաղաքացիների համար։ Կարգախոս-ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն։ Հեղափոխության սկիզբ դարձավ 1789-ի հուլիսի 14-ին Բաստիլի գրավումը, իսկ ավարտը 1799-ի նոյեմբերի 9-ը (բրյումերի 18)։ 18-րդ դարում Ֆրանսիան միապետություն էր, որ ապավինում էր քաղաքական կենտրոնացվածության և մշտական բանակի վրա։ Երկրում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական դրությունը գնալով վատանում էր և իշխանությունները ստիպված էին փոխզիջումների գնալ, սա հետևանք էր 14-16-րդ դարերում տեղի ունեցած քաղաքացիական պատերազմի։ Այսպիսի մի փոխզիջում էլ կատարվել էր արտոնյալ խավերի նկատմամբ. քաղաքական որևէ նկրտումների դիմաց պետական իշխանությունները պարտավորվում են պահպանել այս դասակարգի շահերը։ Մեկ այլ փոխզիջում կատարվել էր գյուղացիների հետ հարաբերություններում-պետությունը հրաժարվում էր գյուղացիներից հարկը գանձել գումարով, այլ բնամթերքով՝ սա ևս արդյունք էր 14-16-րդ դարերի գյուղացիական ապստամբությունների։ Երրորդ փոխզիջումը կատարվեց բուրժուզիայի ներկայացուցիչների հանդեպ (այս ժամանակաշրջանում բուրժուազիան համարվում էր Ֆրանսիայի միջին խավը, պետությունը քիչ բան չէր արել այս խավի համար պահպանել էր արտոնությունները գյուղացիների և հասարակ քաղաքացիների նկատմամբ, և պահպանել նրանց իրավունքները 10 հազարավոր փոքր տնտեսությունների նկատմամբ)։ Սակայն փոխզիջումային քաղաքականության արդյունքում է, որ 18-րդ դարում Ֆրանսիան ետ մնաց իր հարևաններից՝ գլխավորապես Անգլիայից։ Բացի այդ մեծ չափերի հասնող բռնաճնշումները ավելի են մեծացնում զինված մասսաների հանդես գալու վտանգը։ 18-րդ դարում անընդհատ Ֆրանսիայում այն գաղափարներն էին հասունանում, թե երկրի կառավարումը անկում էր ապրում, այն շատ էր հնացել։ Սա այնքան էր խորացել, որ անգամ ապստամբությունների կողմն էին անցնում պալատական վերնախավի ներկայացուցիչներ։ Սկսվեցին շրջանառվել մեծ լուսավորիչներ Մոնտեսքյոյի և Ռուսոյի գաղափարները, արդեն ասպարեզ եկան հեղափոխական գաղափարներ, թե ինչի վրա էր կառուցված լինելու ապագա հեղափոխությունը՝ կոորպորացիաների և մասնավոր ունեցվածքի վրա (Մոնտեսքյո), թե Ռուսոյի գաղափարներով, այն է մարդկային իրավունքների հիման վրա, այս հեղափոխական գաղափարների ձևավորման գործում մեծ դեր ունեին բառարանագետները, ովքեր կազմում էին ֆրանսիական լուսավորության շրջանի գործիչների մի մասը։ Վերջապես Լյուդովիկոս XV Բառարանագետի ժամանակ սկսվեցին բարեփոխումները և մեծ մասամբ շարունակվեցին Լյուդովիկոս XVI-ի ժամանակ, այս ռեֆորմները ի վերջո հանգեցնելու են հին կարգերի քայքայմանը։

Պատմական Նիդերլանդներում, հակաֆեոդալական պայքարը զուգակցում է միապետական Իսպանիայի դեմ, (որի տիրապետության տակ էին Նիդերլանդները)։ XVI դ․ 1-ին կեսին Նիդերլանդներում սկսել էին ձևավորվել կապիտալիստական հարաբերություններ, որոնց հետագա զարգացմանը խոչընդոտում էր իսպանական միապետական լուծը՝ հենարան ունենալով կաթոլիկ եկեղեցուն։ Այդ պատճառով էլ նիդերլանդական բուրժուազիայի հեղափոխական մասի և ժող. զանգվածների սոցիալ-քաղաքական պահանջները դրսևորվեցին ռեֆորմացիոն ուսմունքի  ձևով։ Միապետական ճնշումը հատկապես ուժեղացավ իսպանական թագավոր Ֆիլիպ II-ի օրոք (1556-ից), որի վարած հետադիմական քաղաքականությունն իր դեմ հանեց ժող․ զանգվածներին, բուրժուազիային և ազնվականության ընդդիմադիր խավերին՝ թագաժառանգ Վիլհելմ Օրանացու, կոմս  Էգմոնտի և այլոց գլխավորությամբ։ 1566-ին սկսվեց ժողովրդական ապստամբությունը, ապստամբներն ավերեցին 5500 կաթոլիկ եկեղեցի և մենաստան։ Ապստամբությունից երկյուղեցին ոչ միայն իսպանական կառավարությունը, այլև նիդերլանդական բուրժուազիան և ազնվականությունը։ 1567-ի ամռանը Նիդերլանդներ մտավ իսպանական բանակը՝ դուքս Ալբայի գլխավորությամբ, որը հաստատեց արյունալի տեռորի վարչակարգ։ Երկրում սկսվեց ժող. պարտիզանական պայքար։ Վիլհելմ Օրանացին, որ մի խումբ համախոհների հետ փախել էր Գերմանիա, նույնպես պայքար սկսեց Ալբայի դեմ։ 1571-ին Ալբան մտցրեց հարկ՝ ալկաբալա (յուրաքանչյուր առևտրական գործարքից՝ 10% տուրք), դա հանգեցրեց Նիդերլանդների տնտեսության քայքայման, փակվեցին մանուֆակտուրաները, սնանկացան բանկային գրասենյակներ, մեծ թվով վարձու բանվորներ և արհեստավորներ մնացին առանց աշխատանքի։ 1572-ի գարնանը ապստամբություն սկսվեց Հյուսիսային Նիդերլանդներում։ Քաղաքային չքավորությունը, գյուղացիությունը, հեղափոխականորեն տրամադրված բուրժուազիայի գլխավորությամբ ստեղծեցին ռազմավարական ջոկատներ, տապալեցին իսպանական իշխանության մարմինները, գրոհեցին եկեղեցիներն ու մենաստանները։ Հյուսիսում ապստամբությունը ճնշելու իսպանացիների բոլոր փորձերն ավարտվեցին անարդյունք։ Հակաիսպանական շարժումն ուժեղացավ նաև հարավում։ 1576-ի սեպտեմբերի  4-ին իսպանական տիրապետությունը տապալվեց: Ազնվականությունը և պահպանողական բուրժուազիան, զավթելով իշխանությունը Գլխավոր շտատներում, փորձեցին համաձայնության գալ իսպանացիների հետ։ Սակայն Բրյուսելի, Գենտի, Անտվերպենի և Ֆլանդրիայի, Բրաբանտի և այլ քաղաքների ժող․զանգվածները 1577-ի աշնանը ապստամբեցին։ Ստեղծվեցին հեղափոխական իշխանության մարմիններ՝ «18-ի կոմիտեներ»-ը։ Կալվինականներն ստացան հավատի ազատություն։ Ուժեղացավ գյուղացիների հակաֆեոդալական շարժումը, նրանք հրաժարվում էին ֆեոդալական հարկերը վճարելուց, զավթում էին կալվածատերերի և կաթոլիկ հոգևորականության հողերը։ 1581-ին Ֆիլիպ II պաշտոնապես գահընկեց արվեց, իսկ Նիդերլանդները հայտարարվեցին Իսպանիայից անկախ։ Սակայն հեղափոխությունը սահմանափակվեց միայն հյուսիսային նահանգներով։ Իսպանացիներին հաջողվեց մինչև 1585-ը գրավել Հարավային Նիդերլանդները և շարժվել հյուսիս։ Վիլհելմ Օրանացին, որ փախել էր Հոլանդիա, 1584-ի հուլիսին սպանվեց վարձու մարդասպանի ձեռքով։ Հյուսիսային նահանգների զինված ուժերը (Մորից Օրանացու գլխավորությամբ) իսպանացիներին պարտության մատնեցին և վերագրավեցին որոշ տարածքներ։ 1609-ին Իսպանիան ստիպված ճանաչեց  հեղափոխության հետևանքով Հյուսիսային Նիդերլանդներում կազմավորված նոր բուրժուական հանրապետության անկախությունը։ Հեղափոխությունը, որ տեղի ունեցավ թույլ զարգացած կապիտալիզմի պայմաններում, հաղթեց միայն երկրի հյուսիսում, հարավային Նիդերլանդները (ժամանակակից Բելգիայի տարածքը) մնացին իսպանացիներին։ ժող. զանգվածները վճռական դեր խաղացին իսպանական միապետական լուծը տապալելու գործում, սակայն երկրում իշխանությունն անցավ խոշոր բուրժուազիային, որը և կարևոր նշանակություն ունեցավ երկրի հետագա ճակատագրի համար։

•      Այն հանգեցրեց ֆեոդալիզմի տապալմանը և կապիտալիստական կարգերի

•      •հաստատմանն Անգլիայում։ 17-րդ դարի կեսին Անգլիայի տնտեսական առաջադիմության հիմքը կազմում էր կապիտալիստական մանուֆակտուրայի զարգացումը։ Սակայն, արդյունաբերական մենաշնորհները, համքարական կանոնները սահմանափակում էին մանուֆակտուրաների գործունեությունը։ Անգլիական բողոքականությունը՝ պուրիտանությունը, որպես բուրժուական գաղափարախոսություն և կրոնական-քաղաքական շարժում, բաղկացած էր երկու գլխավոր հոսանքներից, չափավոր՝ պրեսբիտերական, և ավելի արմատական՝ ինդեպենդենտական։ Թյուդորների հարստության թագավորներին հաջողվում էր աբսոլյուտիզմը քողարկել կառավարման պառլամենտական ձևերով, սակայն Ստյուարտները՝ Հակոբ 1-ին (1603-1625) և Կառլոս 1-ին (1625-1649), ընդհարման մեջ մտան պառլամենտի հետ։ Կառլոս 1-ի գահակալության սկզբում սկսեց հասունանալ հեղափոխական իրադրությունը։ Ինքնավստահ թագավորը 1629 թվականին արձակեց պառլամենտը և մինչև 1640 թվականը կառավարեց միանձնյա։ Անգլիայում սկսվեց տնտեսական և քաղաքական ճգնաժամ։
1637 թվականի շոտլանդական ազգային ապստամբությունը ճնշելու փորձը հանգեցրեց թագավորական թույլ բանակի պարտության, որն ավելի արագացրեց հեղափոխությունը։ Կառլոս 1-ինը 1640 թվականի վերջին ստիպված էր կրկին հրավիրել պառլամենտ, որը հետագայում կոչվեց Երկարատև (1640 նոյեմբեր 3-1653 ապրիլի 20) և կատարեց ղեկավար բուրժուական պետական կենտրոնի դեր։ ժողովրդական զանգվածների հեղափոխական շարժման վերելքի պայմաններում Երկարատև պառլամենտը 1640-1642 թվականներին իրականացրեց մի շարք բուրժուական վերափոխումներ, որոնք խարխըլեցին աբսոլյուտիզմի հիմքերը։ Չհաշտվելով փոխված իրավիճակի հետ՝ թագավորը և ֆեոդալական ուժերը նախապատրաստեցին հակահեղափոխական հեղաշրջում, որը, սակայն, ձախողվեց։ Հեղինակազրկված թագավորը 1642 թվականի հունվարին մայրաքաղաքից փախավ Անգլիայի հյուսիսային մասը և սկսեց զորք հավաքել։ Դրանով ավարտվեց Անգլիական բուրժուական հեղափոխության «սահմանադրական շրջանը» (1640-1642)։ 1642 թվականի օգոստոսի 22-ին թագավորը Նոթինգհեմ քաղաքից պատերազմ հայտարարեց պառլամենտին։

•      •Սկսվեց առաջին քաղաքացիական պատերազմը (1642-1646) թագավորի կողմնակիցների (ռոյալիստների), «կավալերների» և պառլամենտի կողմնակիցների՝ «կլորագլուխների» միջև։ Պառլամենտական բանակը կրեց անհաջողություններ, որովհետև պառլամենտում մեծամասնություն կազմող պրեսբիտերները հրաժարվում էին պատերազմին հաղորդել հեղափոխական, ժող. բնույթ։ Նրանց դեմ դուրս եկան ավելի հեղափոխական բուրժուական գործիչները՝ ինդեպենդենտները, որոնց ղեկավարում էր Համայնքների պալատի անդամ, ինդեպենդենտական սպա Օլիվեր Կրոմվելը։ Դեմոկրատական զանգվածների ճնշման տակ ստեղծվեց գյուղացիներից և այլ աշխատավոր տարրերից կազմված բանակ (1644 թվականի դեկտեմբեր-1645 թվականի հունվար)։ Պատերազմի ընթացքի մեջ առաջացավ արմատական բեկում։ 1645 թվականի հունիսի 14-ին Նեյզբիի մոտ Կառլոս 1-ի բանակը գլխովին ջախջախվեց։ Առաջին քաղաքացիական պատերազմը 1646 թվականի վերջին ավարտվեց պառլամենտի հաղթանակով։ Թագավորը գերի հանձնվեց շոտլանդացիներին, որոնք 1647 թվականի փետրվարի 1-ին նրան հանձնեցին պառլամենտին։ 1647-1649 թվականները եղան Անգլիական բուրժուական հեղափոխության բուրժուադեմոկրատական շրջանը։

•      • 2-րդ քաղաքացիական պատերազմն ավարտվեց թագավորի և նրա կողմնակիցների վերջնական պարտությամբ և թագավորի գերումով։ Զինվորների ճնշմամբ Կրոմվելի բանակը 1648 թվականի դեկտեմբերի 2-ին գրավեց Լոնդոնը։ Երկարատև պառլամենտից վտարվեցին 150 պրեսբիտերներ («Պրայդի զտում»)։ Իշխանությունն անցավ ինդեպենդենտներին։

•      •Հատուկ Գերագույն դատարանի որոշմամբ Կառլոսn 1-ինը, որպես «դավաճան ու բռնակալ», 1649-ի հունվարի 30-ին գլխատվեց։ Պառլամենտական ակտով վերացվեցին թագավորական իշխանությունը և Լորդերի պալատը։ 1649թ.-ի մայիսի 19-ին Անգլիան հռչակվեց հանրապետություն։

•      •Լորդ-պրոտեկտոր Կրոմվելի քաղաքականությունը բխում էր խոշոր բուրժուական սեփականատերերի շահերից։ Հատկապես գործուն էին նրա արտաքին գաղութային ձեռնարկումները։ Անգլիան վարեց մի շարք հաջող պատերազմներ իր մրցակիցների՝ Հոլանդիայի, Պորտուգալիայի (1651-1654), Իսպանիայի (1655-1657) դեմ՝ ձեռք բերելով արտաքին առևտրի արտոնություններ և առաջին գաղութները Վեստ-Ինդիայում (Ջամայկա կղզին)։ Երկրի ներսում շարունակվում էր կատաղի պայքարը դեմոկրատական ելույթների դեմ։ 1657 թվականին վերականգնվեց Լորդերի պալատը։ Կրոմվելի մահից (1658) կարճ ժամանակ անց պրոտեկտորատի վարչակարգը վերացվեց։ Երկրում ստեղծվեց քաղաքական խառնակ իրավիճակ, ուժեղացան ժող. շարժումները։ Այս պայմաններում բուրժուա-ազնվականական շրջանները անհրաժեշտ գտան վերականգնել միապետությունը և Ստյուարտների գահը։

Նյութերի աղբյուրները՝ https://hy.wikipedia.org, WikiVisually

•       <<Գարունը>> Բոտիչելլիի ամենահայտնի ու սիրված ստեղծագործություններից է: Նկարիչն այն ստեղծել է 1482թ.: Նրա համար որպես ստեղծագործության աղբյուր է ծառայել Լուկրեցիոսի <<Իրերի բնության մասին>> պոեմը:

•       Այդ հատվածից ելնելով կոմոպոզիցիայում տեղ են գտել Վեներան, Ֆլորան, Մերկուրին և Զեֆիրը: Մյուս կերպարները Բոտիչելլին վերցրել է Օվիդիուսի <<Օրացույց >> պոեմից
       Նկարը պատկերում է նարնջի այգի` ծաղիկներով ու բույսերով լեցուն: Բուսաբանները այս նկարում հաշվել են ավելի քան 500 բուսատեսակ: 

•       Առաջին խմբի երեք պերսոնաժներն են Զեֆիրը, որը հետևում է Քլորիդային: Վերջինս պատկերված է այն պահին, երբ փոխակերպվում է Ֆլորայի: Նրա բերանից ծաղիկներ են աճել, իսկ կողքին հենց Ֆլորան է` ծաղիկների աստվածուհին, ով իր առատ ձեռքով ամենուր վարդեր է սփռում:

•       Կոմպոզիցիայի կենտրում Վեներայի ֆիգուրն է.  սիրո ու այգիների աստվածուհին միայնակ կանգնած է այգու կենտրոնում: Բոտիչելլին նրան կարևորել է ոչ միայն կոմոպոզիցիայի կենտրոնում պատկերելով այլև նրանով, որ նրա թիկունքում բույսերից առաջացած կամար է պատկերել: Վեներայի վերևում փոքրիկ Ամուրն է, ով իր նետն ուղղել է կենտրոնում կանգնած Հարիտային:

•       Հարիտաների դիրքերը հիշեցնում են Սիքստինյան մատուռում գտնվող Բոտիչելլու նկարած <<Տեսարաններ Մովսեսի կյանքից>>  նկարներում պատկերված ֆիգուրներին:

•       Հետաքրքիրն այն է, որ ֆիգուրներից և ոչ մեկը հատակին կանգնած չէ: Նրանք ասես սահում են տերևների վրայով:

•       1537թ. նկարը տեղափոխվել է Կաստելլո: 1550թ. այն Կաստելլոյում է տեսել Վազարին: Նրա կողքին է եղել նաև <<Վեներայի ծնունդը>>: 1815թ. նկարը տարվում է Ֆլորենցիայի Ուֆիցցի պատկերասրահ: Սկզբից այն բարձր գնահատականի չի արժանանում և 1853թ. ուղարկվում է Ակադեմիա, որտեղ պետք է ուսումնասիրվեր երիտասարդ նկարիչների կողմից: Ուֆիցցի <<Գարունը>> վերադառնում է միայն 1919թ. և այցելուների առջև բացվում 20-րդ դարի սկզբներից: 1982թ. նկարը վերականգնվել է: Այժմ այն Ուֆիցցիի պատկերասրահի կարևորագույն նմուշներից մեկն է:

Նյութը կարող եք ամբողջովին կարդալ՝ deesim.blogspot.com կայքում

      Սահմանել գլոբալիզացիա հասկացությունը

Գլոբալիզացիան դա ֆինասատնտեսաական, քաղաքական ու սոցիալական համակարգերի ինտեգրումն է մեկ ամբողջական համակարգի մեջ:  Նաև գլոբալիզացիայի մասնավոր տեսակ էլ Սովետական Երկրները` նրանք բոլորն էլ կամաց կամաց սկսում էին կորցնել իրենց ազգային ինքնությունը: Սովետական միությունում կար մեկ ընդհանուր փող` ռուբլին - սա էլ հենց ֆինանսատնտեսական գործոնն է գլոբալիզացիայի:

աղբյուր՝ http://play.forumhy.com/t2-topic

Հետաքրքիր փաստեր Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին

1. Ալեքսանդրը ծնվել է ՔԱ 356 թվակականին՝ Պելա քաղաքում:

2. Քչերն են իմանում, որ Ալքեսանդր Մակեդոնացու աչքերը տարբեր գույնի էին՝ մեկը շագանակագույն էր, մյուսը՝ երկնագույն: Այս խիստ հազվադեպ երևույթը կոչվում է հետերոքրոմիա ու հանդիպում է մարդկանց միայն 1 տոկոսի մոտ:

3. Ալեքսանդրն ուներ երկար դեմք ու կտրուկ ձայն:

4. Անհավանական է, բայց փաստ՝ Ալեքսանդրը էպիլեպտիկ էր, ինչպես նաև Հուլիոս Կեսարը: Բացի դրանից, թե՛ Ալեսանդրը, թե՛ Հուլիոս Կեսարը ծնվել են հուլիսին:

5. Ալեքսանդրը պատվախնդիր էր և թքած ուներ հասարակական կարծիքի վրա:

6. Ալեքսանդրը, ինչպես իր հայր Պիլիպը, տառապում էր պարանոցային ողերի սկալեոտիկ հիվանդությունից:

7. Արքայի վիզն այնքան էր ծռված, որ թվում էր, թե նա անընդհատ անկյունի տակ վեր է նայում:

8. Ալեքսանդր մակեդոնացին բարձրահասակ չէր՝ մակեդոնական չափանիշներով, բայց միևնույն ժամանակ նա ամրկազմ ու ջլոտ էր:

9. Աշխարհի տարբեր պատմիչներ ընդունում են, որ հենց Մակեդոնացին է պատմության ամենանշանավոր զորավարն ու զավթողը:

10. Ալեքսանդրը չի պարտվել ոչ մի ռազմական արշավում:

11. Ալեքսանդրի զինվորները կիրառում էին գերթեթև ու կտորից պատրաստված, բայց ամուր զրահներ:

12. Ալեքսանդրի մարտավարական սխեմանրը ուսումնասիրում են մինչ օրս՝ տարբեր ռազմական ակադեմիաներում և այլ ԲՈՒՀ-երում աշխարհի բոլոր ծայրերում:

13. Ալեքսանդրն իր անունով կոչել է ավելի քան 70 քաղաք և 1 քաղաք էլ անվանակոչել է իր ձիու անունով:

14. Ալեքսանդրն աչքի էր ընկնում բուռն ու պոռթկուն բնավորությամբ:

15. Մակեդոնացին մեծ ձիրգ էր ցուցաբերում գիտությունների և փիլիսոփայության հանդեպ և շատ էր սիրում կարդալ:

16. ալեքսանդրը մեծ փիլիսոփա Արիստոտելի սանն էր:

17. Նա միշտ իր բանակի առաջին շարքերում էր ու դեմքով գիտեր իր ամեն զինվորի:

18. Արիստոտելի շատ աշակերտներ, ովքեր սովորում էին Ալեքսանդրի հետ, հետագայում նրա մտերիմ ընկերներն ու գեներալները դարձան և նրանց հաճախ անվանում էին «Կոմպանիոններ»:

19. Ալեքսանդրի հայրն ուներ 7 կին, իսկ ինքը՝ Ալեքսանդրն ուներ երեքը. Ռոկսանան, Պարիսատիդան և Ստատիրան:

20. Ալեքսանդրը խորամանկ և հեռատես քաաղաքական գործիչ էր, իսկ նրա «բաժանիր և տիրիր» սկզբունքն ապրում է մինչ օրս: Նա գրեթե միշտ իր գրաված հողերի կառավարիչ էր նշանակում տեղի բնիկ ժողովրդի ներկայացուցիչներից:

21. Ժամանակակից պատմաբաններն ասում են, որ Ռոկսանան համարվում էր իր ժամանակի ամենագեղեցիկ կանանցից մեկը Ասիայում և Ալեքսանդրը նրան կնության էր վերցրել սիրելով:

22. Ալեքսանդրը երկու որդի ուներ՝ Ալեքսանդր 4-րդ Մակեդոնացի (Ռոկսանայից) և Հերակլես Մակեդոնացի (Բարսինայից): երկու երեխաներին էլ սպանեցին, մինչ չափահասության հասնելը:

23. Ալեքսանդրը շատ դաժան էր: 16 տարեկանում նա ճնշեց մի ապստամբություն՝ գլխովին ոչնչացնելով ապստամբած քաղաքի բնակչությունը:

24. Ալեքսանդրը սրբորեն հավատում էր այն սկզբունքին, որ մի անգամ դավաճանողը կդավաճանի նորից և միշտ մահապատժի էր ենթարկում անգամ իր կողմն անցած դավաճաններին:

25. Ալեքսանդրի ձիու անունը Բուցեֆալ էր, ինչը նշանակում է «Ցլագլուխ»: Բուցեֆալը նրա հավատարիմ ուղեկիցն էր մինչև Հնդկաստանի արշավանքը:

26. Նրա անսպասելի մահից հետո, Ալեքսանդրի բոլոր արյունակից բարեկամները սպանվեցին և Մակեդոնացու տոֆմը հանգեց:

27. Ալեքսանդրը հմուտ հոգեբան էր և թույլ տալով նամակագրություն հարազատների հետ, նա գտնում էր իր զորքի բոլոր թույլ օղակները: Ըստ էության նա առաջին ռազմական գրաքննիչն էր պատմության մեջ:

Հետազոտական Աշխատանք

1. Կատարել հետազոտական աշխատանք «Արցախը 20-րդ դարում» թեմայով;

Արցախյան գոյամարտը 20-րդ դարի սկզբում

Արցախյան գոյամարտը սկիզբ է առել 1918-1920 թվականներին։ Այս շրջանում Արցախը դե յուրե մաս չի կազմել որևէ պետության, այդ թվում՝ Ադրբեջանի։ Օսմանյան Թուրքիայի ճնշման տակ ստորագրված Բաթումի պայմանագրով, նոր կազմավորվողՀայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության սահմաններից դուրս էին մնացել բազմաթիվ հայաբնակ տարածքներ, այդ թվում և Արցախը։ Դրանից օգտվեցին նորաստեղծ Ադրբեջան կոչված պետության ղեկավարները՝ Արցախը, Զանգեզուրը,Նախիջևանը և այլ հայկական հողեր հայտարարելով իրենց պետության մաս, սակայն տեղի հայ բնակչությունը վճռական դիմադրություն ցույց տվեց օկուպանտներին: Այնուամենայնիվ Գարդմանն ու Նախիջևանը մնացին Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։

Արցախյան գոյամարտը 20-րդ դարի վերջում

1988 թվականից Ադրբեջանը սանձազերծեց Հայ-Ադրբեջանական պատերազմ։ Լավ զինված ադրբեջանական բանակը, ջոկատներից սկսեցին լայնածավալ հարձակումները Հայ-ադրբեջանական սահմանի ամբողջ երկայնքով։ Պատերազմի հորձանուտում հայերը միացյալ ուժերով ստեղծեցին հայոց ազգային բանակ, որը կազմում էր մոտ 20-25 հազար։ Ադրբեջանի բանակը 75-80 հազար։ Սակայն հայերը կարողացան հետ մղել հակառակորդի գրոհը և ազատագրել Արցախը։ Ադրբեջանական բանակի նշանառված հարվածներին զոհ են գնում հազարավոր հայ խաղաղ բնակիչներ: Հայկական կողմը կորցրեց Արծվաշենը, Մարդակերտի,Մարտունիի, Շահումյանի շրջանների մի մասը։ Հայկական ուժերի վճռական գործողություններին հակառակորդը չկարողանալով դիմադրել և վախենալով ավելի ծանր կորուստներ կրելու մտքից զինադադար է խնդրում, որը կնքվում է 1994 թվականի Մայիսի 12-ին։

1991-ի նոյեմբեր

Նոյեմբերին, հիմնականումՀադրութի և Մարտունիիշրջաններում ծավալված մարտերի ընթացքում, ճնշվել են Հալիֆշա (6.11.1991), Հախլլու (7.11.1991), Սալաքյաթին(7.11.1991) և Խոջավենդ (19.11.1991) բնակավայրերի կրակակետերը, ազատագրվել Սարինշեն, Ծամձոր (15.11.1991) ու Քարագլուխ (20.11. 1991) գյուղերը։ Այդ մարտերի հիմնական նշանակությունն այն էր, որ նախ ազատագրվել են բռնազավթված բնակավայրերը, հայ ազատամարտիկները ձեռք են բերել ռազմական գործողություններ պլանավորելու և վարելու որոշակի փորձ և, որ պակաս կարևոր չէր, հայկական գյուղերում արագ թափով վերաբնակեցվող ադրբեջանցի զավթիչներն արժանի հակահարված են ստացել, որով խափանվել են նրանց Արցախում արմատավորելու Ադրբեջանի իշխանությունների ծրագրերը։

1992-ի հունվար

1992-ի հունվարի 19–20-ին ազատագրվել է Ստեփանակերտի արվարձան Կրկժանը, որից հետո հայ մարտիկները դիրքեր են զբաղեցրել տիրապետող բարձունքների վրա։ Հունվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը Շուշիիսարահարթից հակառակորդը հարձակման է անցելՔարինտակի ուղղությամբ։ Սակայն հարևան գյուղերից և մայրաքաղաքից օգնության հասած ինքնապաշտպանական ջոկատների ճնշման տակ հակառակորդը հետ է քաշվել (տես Քարինտակի ինքնապաշտպանություն): 1992-ի փետրվարի 9–11-ի ընթացքում հակառակորդը կորցնելով Մալիբեկլուի և Ղուշչուլարի ռազմակայանները՝ հարձակման է անցել ռազմաճակատի ամբողջ երկայնքով։ 

1992-ի մարտ

1992-ի մարտ ամիսը նշանավորվել է Ադրբեջանի զինված կազմավորումների կողմից Արցախի խաղաղ բնակավայրերի մշտական հրթիռահրետակոծություններով և զրահատեխնիկայի ու ռազմական ուղղաթիռների կիրառմամբ լայնածավալ հարձակումներով։ Միաժամանակ չեն դադարել նաև օտարերկրյա միջնորդական առաքելությունները, իսկ որոշ տերությունների կողմից՝ նույնիսկ բացահայտ սպառնալիքները։

1992-ի ապրիլ

1992-ի ապրիլին առավել ցայտուն են արտահայտվել Ադրբեջանի որդեգրած «բնաջնջողական պատերազմի» քաղաքականության տարրերը։ Ուժեր ու միջոցներ կենտրոնացնելով Արցախի սահմանագծի ողջ երկայնքով՝ առանձին տեղամասերում հակառակորդը փորձել է բացահայտել ԻՊՈւ պաշտպանության համեմատաբար թույլ օղակները, մշտական հրետակոծությունների միջոցով ավերել խաղաղ բնակավայրերը և հոգեբանորեն ընկճել բնակչությանը։ Բոլոր ռազմական գործողություններին ներգրավել են նաև ԽՍՀՄ 4-րդ բանակի 23-րդ դիվիզիայի (Կիրովաբադում տեղակայված) սպաներին։ Իսկ Շուշիիռազմական գործողությանն անմիջապես նախորդել է 1992-ի ապրիլի 29-ին Ստեփանակերտի մատույցներում տեղի ունեցած մարտը։

1. Համեմատել համաշխարհայնացման (գլոբալացման) փուլերը;

5 հիմնական փուլերը

• Առաջին փուլ՝ 1988-ի փետրվարի 22 – 1990-ի հունվարի 19-ը. սկսվել է Ասկերան-Ստեփանակերտ ռազմավարական ուղղությամբ աղդամցի ադրբեջանցիներիբազմահազարանոց ամբոխի զինված հարձակմամբ, ավարտվել Հյուսիսային Արցախի (Ազատ, Գետաշեն ևՄանաշիդ), Մարտունիի շրջանի (նաև շըրջակա հայկական բնակավայրերի) վրա հարձակումների կասեցմամբ և Բաքվի հայ բնակչության ջարդի ու բռնի տեղահանության գործողություններով։

• Երկրորդ փուլ՝ 1991-ի ապրիլի 30 – 1992-ի մայիսի 18-ը. սկսվել է «Օղակ»ռազմական գործողությամբ, ավարտվելԼաչին քաղաքի կրակակետերի ճնշմամբ և Հայաստանի հետ ցամաքային կապի վերականգնմամբ։

• Երրորդ փուլ՝ 1992-ի հունիսի 12 – 1993-ի հունվարի 20-ը. սկսվել է Արցախի Հանրապետության Ասկերանի,Շահումյանի, Մարտակերտի, Մարտունիի և Հադրութիշրջանների ուղղություններով հակառակորդի խոշորածավալ հարձակումներով և ավարտվել մարտական գործողությունների հիմնական թատերաբեմ Մարտակերտի ռազմաճակատում հակառակորդի հարձակման կասեցմամբ, ինչպես նաև հակամարտության գոտում ուժերի ընդհանուր հավասարակշռության ստեղծմամբ։

• Չորրորդ փուլ՝ 1993-ի փետրվարի 5 – նոյեմբերի 1-ը. սկսվել է Մարտակերտիռազմաճակատում Արցախի Հանրապետության ԻՊՈՒ-ի լայնածավալ հակահարձակմամբ և ավարտվել Հորադիզում, Կուբաթլուում, Ջաբրայիլում, Ֆիզուլիում և Զանգելանումկենտրոնացված հակառակորդի ռազմական խմբավորումների ջախջախման ռազմական գործողությամբ։

• Հինգերորդ փուլ՝ 1993-ի դեկտեմբերի 15 – 1994-ի մայիսի 17-ը. սկսվել է Արցախի Հանրապետության սահմանագծի ողջ երկայնքով հակառակորդի լայնածավալ հարձակմամբ և եզրափակվել արցախա-ադրբեջանական հակամարտության գոտում զինադադարի հաստատումով (տես Բիշքեկյան արձանագրություն):

Վերլուծություն ` 

Մխիթարյան Միաբանության զինանշանը

Երբ կարդացի Մխիթարյան միաբանության զինանշանը իմացա, որ նա վահանի նման է և նրա մեջտեղում խաչ կա: Խաչի ծայրերին կան տառեր` Ո. Կ. Վ. Ա.:  Տառերը Որդեգիր Կուսին Վարդապետ Ապաշխարութեան նախադասության բառերի սկզբնատառերն են:  Խաչի չորս անկյուններում կան չորս առարկաներ, որոնք խորհրդանշում են վանականի հոգևոր ճամփորդությունը և բնորոշ են  առաքյալի կյանքին` կրակ,  զանգ, վարդապետի գավազան և բաց գիրք: Նշեմ նաև, որ այնտեղ գրված էր, որ իրական  Մխիթարյան միաբանը իր սրտում միշտ վառ է պահում աստվածային սիրո կրակը և, երբ պահանջվում է հնազանդվել, իրականացնում է իր առաքելությունը՝ քարոզելով Հիսուսի ավետարանը: 

ԵՐԵՍՈՒՆՅՈԹԵՐՈՐԴ – ՔԱՌԱՍՈՒՆՉՈՐՍԵՐՈՐԴ ԴԱՍԵՐ

Կատարման ժամկետը` փետրվար

1. Կազմել Խորհրդային Հայաստանի տնտեսական ժամանակագրությունը;
2. Կատարել հետազոտական աշխատանք «60-ականների դասերը» թեմայով;
3. Համեմատել Խորհրդային Հայաստանի 1945-1991թվականների ղեկավարների գործունեությունը:

Հայերի ցեղասպանության կազմակերպում

Իթթիհաթի հեղափոխությունից հետո՝ 1908 թվականին, թուրքերի առջև ինքնահաստատվելու և ազգային ինքնությունը դիրքորոշելու նոր խնդիր առաջացավ։ Կայսրության օսմանյան ինքնության ձևավերումը ավարտվեց սահմանադրությամբ, որը հավասարեցրեց Օսմանյան կայսրության բնակչության տարբեր խմբերը և թուրքերին զրկեց կայսրության կարգավիճակից։ Բացի այդ, այս գաղափարախոսությունը ընկրկում էր պանթյուրքիզմի ագրեսիվ գաղափարախոսության և իսլամական դոկտրինի առջև։ Իր հերթին իսլամական գաղափարախոսության դիրքերը խարխլում էին շիիթականՊարսկաստանի առկայությունը և Իթթիհաթի ղեկավարների աթեիստական աշխարհայացքները։ Երիտթուրքերի ամենակարկառուն գաղափարախոսը սոցիոլոգ և բանաստեղծ Զիա Գյոքալփն էր, որը ձևակերպեց սկզբունքներ, որոնցովՕսմանյան կայսրությունը մասնակցեց Առաջին համաշխարհային պատերազմին։

Առաջին համաշխարհային պատերազմ. հայերի ցեղասպանություն

Պատմական նախադրյալներ

Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը երիտթուրքերի կառավարությունը ջանում էր պահպանել քայքայվող Օսմանյան կայսրության մնացորդները, ուստի որդեգրեց պանթյուրքիզմիև պանիսլամիզմի քաղաքականությունը։ Այն ծրագրում էր հսկայածավալ մի կայսրության ստեղծում, որը տարածվելու էր մինչև Չինաստան՝ իր մեջ ներառելով Կովկասի, Միջին Ասիայի բոլոր թուրքալեզու ժողովուրդներին։ Ծրագիրը նախատեսում էր բոլոր քրիստոնյա ու իսլամացված և այլ ազգային փոքրամասնությունների թրքացում։ Այս ամենից ելնելով՝ ծրագրի իրականացման ճանապարհին հայ բնակչությունը դիտվում էր որպես հիմնական խոչընդոտ։

1908 թվականին երիտթուրքերի հեղափոխության և սուլթան Աբդուլ Համիդի գահընկեցության արդյունքում վերականգնվեց Սահմանադրությունը, որը հավասար իրավունքներ էր սահմանում Օսմանյան կայսրության բոլոր քաղաքացիների համար։ Հայերի մեծ մասը հավատաց երիտթուրքերի խոստումներին` կարծելով, թե վերջ կտրվի իրենց տառապանքներին։ Սկզբում երիտթուրք առաջնորդները հմտորեն թաքցնում էին իրենց ազգայնամոլ էությունը` ներկայանալով որպես Օսմանյան կայսրությունում ապրող բոլոր ժողովուրդների իրավունքների պաշտպան։ 

Հայոց ցեղասպանություն

Հայոց ցեղասպանություն կամ Մեծ եղեռն Օսմանյան կայսրության իշխանության ղեկին կանգնած երիտթուրքական «Իթթիհաթ վե թերաքի»կուսակցության կողմից կազմակերպված ցեղասպանություն, որի արդյունքում 1915-1923թվականներին զանգվածային տեղահանության է ենթարկվել և բնաջնջվել Օսմանյան կայսրության նահանգների, այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանի հայ բնակչությունը։ Պայմանականորեն Ցեղասպանության օր է համարվում 1915 թվականի ապրիլի 24-ը, երբԿոստանդնուպոլսում ձերբակալվեց շուրջ 600 հայազգի մտավորական։

Լայն իմաստով Հայոց ցեղասպանությունը ներառում է 1894-1923 թվականներին Օսմանյան կայսրության և Թուրքիայի տարբեր վարչակարգերի կողմից ծրագրված ու հայ ժողովրդի դեմ շարունակաբար իրականացված ցեղասպանական քայլերը, հայրենազրկումը, հայության ոչնչացմանն ուղղված զանգվածային կոտորածները, էթնիկ զտումները, հայկական ժառանգության ոչնչացումը, ինչպես նաև ցեղասպանության ժխտումը, պատասխանատվությունից խուսափելու, կատարված հանցագործություններն ու դրանց հետևանքները լռության մատնելու կամ արդարացնելու բոլոր փորձերը՝ որպես հանցագործության շարունակություն և նոր ցեղասպանություններ իրականացնելու խրախուսանք։

Հայերի ցեղասպանությունն իրականացվում էր մի քանի փուլերով՝ հայ զինվորների զինաթափում, հայերի ընտրողական տարհանում սահմանամերձ շրջաններից, Տեղահանության մասին օրենքիընդունում, հայերի զանգվածային տեղահանություն ու սպանություն։ Որոշ պատմաբաններ դրա մեջ ներառում են 1890-ական թվականների սպանությունները, Զմյուռնիայի ջարդերը և թուրքական զորքերի գործողությունները Անդրկովկասում 1918 թվականին։

  Վերլուծություն    

Նապոլեոն Բոնապարտը ծնվել է 1769 թ. օգոստոսի 15-ին:  Նապալիոն  Բոնապարտը Ընդամենը 157 սմ հասակ է ունեցել նա նաև շատ նպատակասլաց է եղել: Նա աղքատ  ընտանիքում է ծնվել նրանք եղել են  (13 երեխա են ունեցել) երկրորդ երեխան էր: 1779 թ.-ից նա գնացել է դպրոց: Շուտով աչքի ընկած առաջադիմության համար Նապոլեոն Բոնապարտին տեղափոխում են Փարիզի թագավորական դպրոց: Այստեղ երիտասարդ կորսիկացին նոր ոգևորությամբ է շարունակում ուսումն ու հարստացնում իր գիտելիքները:Նաև նրա աշխատասիրությամբ 1785 թ. նա ժամկետից շուտ ավարտում է դպրոցն ու տեղափոխվում Վալանս` շարունակելով ուսումն արդեն ֆրանսիական բանակի լեյտենանտի կոչմամբ: Բայց քանի, որ նրանց ընտանիքը աղքատ է եղել ամբողջ հոգսը նրա վրա է եղել և նա սկսել է կամաց-կամաց հարստանալ և այդպես դառել է թագավոր:

     Լեռան Քարոզը                 

Քրիստոսը անապատի փորձությունից հետո իր աշակերտներին ասաց  ՝ «Ապաշխարհեք որովհետև երկնքի արքայությունը մոտեցել է» ,և այն բժշկությունները, որ նա արեց, պայմանավորեցին հոգևոր կատարելության հաջորդ՝ առավել բարձր աստիճանը, որ երանիներ են:

Սուրբ հայրերը ինը երանիները համեմատում են Հակոբին (Իսրայելին) և երանիների քանակը համարում են հրեշտակների ինը դասերի խորհրդաբանությունը: Հոգևոր առավել բարձր, կատարյալ աստիճան է խորհըրդանշում այն հանգամանքը, որ Հիսուսը, երանիները ասելուց առաջ, անվերջ բժշկություններ ու հրաշքներ սպասող ժողովրդից առանձնացավ, բարձրացավ լեռը և նստեց այնտեղ, ինչը նշանակում է, թե այդ լեռը (հոգևոր բարձրությունը) հաղթահարողները և Հիսուսին մոտեցողները (աշակերտողները) կարող են լինել երանելի՝ ժառանգել երկնային արքայությունը ու կոչվել Աստծո որդիներ: երանիները հետևյալներն են.
– Երանի՛ հոգով աղքատներին, որովհետև նրանցն է երկնքի արքայությունը:
– Երանի՛ սգավորներին, որովհետև նրանք պիտի մխիթարվեն:
– Երանի՛ հեզերին, որովհետև նրանք երկիրը պիտի ժառանգեն:
– Երանի՛ նրանց, որ քաղցն ու ծարավն ունեն արդարության, որովհետև նրանք պիտի հագենան:
– Երանի՛ ողորմածներին, որովհետև նրանք ողորմություն պիտի գտնեն:
– Երանի՛ նրանց, որ սրտով մաքուր են, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն:
– Երանի՛ խաղաղարարներին, որովհետև նրանք Աստծու որդիներ պիտի կոչվեն:
– Երանի՛ նրանց, որ հալածվում են արդարության համար, որովհետև նրանցն է երկնքի
արքայությունը:
– Երանի՛ է ձեզ, երբ ձեզ նախատեն ու հալածեն և իմ պատճառով ձեր մասին ամեն տեսակ չար խոսք՝ սուտ ասեն: Ցնծացե՜ք և ուրախացե՜ք, որովհետև երկնքում ձեր վարձը շատ է, քանի որ այսպես հալածեցին մարգարեներին, որոնք ձեզնից առաջ են եղել:
Եկեղեցու հայրերն ու վարդապետները դարեր շարունակ մեկնաբանել են այս խորախորհուրդ երանիները:

Երանիներին հետևում են քրիստոսյան պատվիր անները՝ լինել երկրի աղը և աշխարհի լույսը, լիովին բացառել ոչ միայն չար գործերը (սպանություն, շնություն և այլն), այլև չար խորհուր դները, չարի փոխարեն չար չհատուցել մարդկանց, այլ բարիով հաղթել չարին, այսինքն՝ լինել կատարյալ. «Արդ, կատարյա՜լ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ» : երանիները փաստորեն Աստծո բնույթի ներդրումն են մարդու մեջ: երանիների աստվածային բնույթն ու նպատակն է հանրագումարի բերվում երանիներին հաջորդող Տերունական աղոթքի մեջ : երանիներին նախորդող խոսքը, թե՝ «Ապաշխարհեք, որովհետև երկնքի արքայությունը մոտեցել է» , և այն բժշկությունները, որ նա արեց, պայմանավորեցին հոգևոր կատարելության հաջորդ՝ առավել բարձր աստիճանը, որ երանիներ են:

Սուրբ հայրերը ինը երանիները համեմատում են Հակոբին (Իսրայելին) տեսիլքով երևացած երկնային սանդուղքի հետ և երանիների քանակը համարում են հրեշտակների ինը դասերի խորհրդաբանությունը: Հոգևոր առավել բարձր, կատարյալ աստիճան է խորհըրդանշում այն հանգամանքը, որ Հիսուսը, երանիները ասելուց առաջ, անվերջ բժշկություններ ու հրաշքներ սպասող ժողովրդից առանձնացավ, բարձրացավ լեռը և նստեց այնտեղ, ինչը նշանակում է, թե այդ լեռը (հոգևոր բարձրությունը) հաղթահարողները և Հիսուսին մոտեցողները (աշակերտողները) կարող են լինել երանելի՝ ժառանգել երկնային արքայությունը ու կոչվել Աստծո որդիներ: երանիները հետևյալներն են.
– Երանի՛ հոգով աղքատներին, որովհետև նրանցն է երկնքի արքայությունը:
– Երանի՛ սգավորներին, որովհետև նրանք պիտի մխիթարվեն:
– Երանի՛ հեզերին, որովհետև նրանք երկիրը պիտի ժառանգեն:
– Երանի՛ նրանց, որ քաղցն ու ծարավն ունեն արդարության, որովհետև նրանք պիտի հագենան:
– Երանի՛ ողորմածներին, որովհետև նրանք ողորմություն պիտի գտնեն:
– Երանի՛ նրանց, որ սրտով մաքուր են, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն:
– Երանի՛ խաղաղարարներին, որովհետև նրանք Աստծու որդիներ պիտի կոչվեն:
– Երանի՛ նրանց, որ հալածվում են արդարության համար, որովհետև նրանցն է երկնքի
արքայությունը:
– Երանի՛ է ձեզ, երբ ձեզ նախատեն ու հալածեն և իմ պատճառով ձեր մասին ամեն տեսակ չար խոսք՝ սուտ ասեն: Ցնծացե՜ք և ուրախացե՜ք, որովհետև երկնքում ձեր վարձը շատ է, քանի որ այսպես հալածեցին մարգարեներին, որոնք ձեզնից առաջ են եղել:

Ինձ Այս երանիննորի խոսքեից ամենա շատը դուր եկավ այս երկուսը.

– Երանի՛ հեզերին, որովհետև նրանք երկիրը պիտի ժառանգեն:

– Երանի՛ նրանց, որ սրտով մաքուր են, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն:

Եկեղեցու հայրերն ու վարդապետները դարեր շարունակ մեկնաբանել են շատ խորախորհուրդ երանիներ:

Երանիներին հետևում են քրիստոսյան պատվիր անները՝ լինել երկրի աղը և աշխարհի լույսը, լիովին բացառել ոչ միայն չար գործերը (սպանություն, շնություն և այլն), այլև չար խորհուր դները, չարի փոխարեն չար չհատուցել մարդկանց, այլ բարիով հաղթել չարին, այսինքն՝ լինել կատարյալ. «Արդ, կատարյա՜լ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ» : երանիները փաստորեն Աստծո բնույթի ներդրումն են մարդու մեջ: երանիների աստվածային բնույթն ու նպատակն է հանրագումարի բերվում երանիներին հաջորդող Տերունական աղոթքի մեջ :

1768-1774թթ ռուս-թուրքական պատերազմը

Երկու դար շարունակ (18-20-րդ) Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունները մրցում էին Սև ծովի և դրա առափնյա շրջանների վրա գերիշխանություն հաստատելու համար: Ռուսաստանի առաջնային նպատակը Սև ծովի և Բոսֆոր ու Դարդանել նեղուցների կառավարումն իր ձեռքը վերցնելն էր, ինչը հեշտությամբ ճանապարհ կբացեր դեպի Միջերկրական ծովի ափերը: Թուրքահպատակ քրիստոնյաներին պաշտպանելու, Բալկանյան ժողովուրդներին ազատագրելու, թուրքերի և Ղրիմի թաթարների ներխուժումը դեպի Հարավային Ուկրաինա ու Ռուսաստան կանխելու և այլ պատրվակների հետևում կայսրությունը թաքցնում էր իր նվաճողական ծրագրերի բուն էությունը: 18-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսված ռուս-թուրքական պատերազմները միտված էին Օսմանյան կայսրության թուլացմանն ու աստիճանական փլուզմանը: Թուրքիան համեմատաբար «համեստ» խնդիրներ ուներ՝ Սև ծովի ափին ու Կովկասյան տարածաշրջանում տիրույթների ընդլայնում և Աստրախանի գրավում:

Կայսրությունը նաև խուսափում էր Լեհաստանում ռուսական ազդեցության հզորացումից, որտեղ գահ էր բարձրացել Եկատերինա II-ի դրածո թագավոր Ստանիսլավ II Պոնյատովսկին: Թուրքիան պահանջեց, որ Լեհաստանից դուրս բերվեն ռուսական զորքերը, որոնք ռազմական գործողություններ էին իրականացնում Բառի համադաշնակցության (կոնֆեդերացիայի) դեմ: Այս համադաշնակցությունը ստեղծվել էր Ռեչ Պոսպոլիտայի ներքին և արտաքին ինքուրույնությունը պաշտպանելու ու Ռուսաստանից ազատվելու համար՝ ընդդեմ թագավոր Պոնյատովսկու, ով ցանկանում էր սահմանափակել ավագանու (մագնատների) իշխանությունը: Կայսրուհի Եկատերինան մերժեց այս պահանջը, որին ի պատասխան՝ սուլթան Մուստաֆա III-ը պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին՝ ստանալով Ֆրանսիայի և Ավստրիայի աջակցությունը: 

Կոմս Պետրոս Ռումյանցևի հաղթանակները Լարգա և Կագուլ գետերի ափին (երկուսն էլ՝ Մոլդովայում), ռուսական նավատորմի հաջող գործողությունները Միջերկրական և Էգեյան ծովերում, Ալեքսանդր Սուվորովի և Միխայիլ Կամենսկու հաղթանակը Կոզլուջայի ճակատամարտում (Բուլղարիա, այժմ՝ քաղաք Սուվորովո) Ռուսաստանին այս պատերազմում հաղթանակ բերեցին: Ռումյանցևը սկսեց կրել «Անդրդնեպրյան» տիտղոսը և ստացավ գեներալ-ֆելդմարշալի կոչում:

 

Չեշմեի ծովամարտը (թուրք.՝ Çeşme Deniz Muharebesi) առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում այս պատերազմի ռազմական գործողությունների շարքում և համարվում է «առագաստային նավատորմի» հայտնի ճակատամարտերից մեկը: Այն տեղի ունեցավ Հիոսի ճակատամարտից երկու օր անց՝ 1770թ հուլիսի 7-ին և ավարտվեց Էգեյան ծովումթուրքական էսկադրայի գլխովին ջախջախմամբ:

 

Քյուչուկ-Քայնարջայի հաշտությունը

 

Բուլղարիայի Քայնարջա գյուղը պատմության մեջ հայտնի է Քյուչուկ-Քայնարջա (թուրք.՝Küçük Kaynarca) անունով: Այստեղ 1774թ հուլիսի 21-ին Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև կնքվեց պայմանագիր, որով երկու կողմերի միջև ռազմական գործողությունները դադարեցվեցին՝ Օսմանյան կայսրության առջև դնելով նվաստացուցիչ պայմաններ.

 

§  Ղրիմի խանությունը ճանաչվում էր Օսմանյան կայսրությունից անկախ

§  Թուրքիան Ռուսաստանին էր զիջում Ենի-Քալե ամրոցը (թուրք. yenikale - «նոր ամրոց»), Կերչը (Ուկրաինա) և Քինբուրնի թուրքական ամրությունը՝ Դնեպրի գետաբերանին

§  Դանուբյան իշխանությունները՝ Մոլդովան և Վալախիան, անցնում էին Ռուսաստանի հովանու տակ

§  ռուսական առևտրային նավերն իրավունք էին ստանում անարգել մուտք գործել Բոսֆոր և Դարդանել նեղուցներ ու օգտվել մի շարք արտոնություններից

Այս պայմանագիրն ուժեղացրեց Ռուսաստանի դիրքերը Բալկանյան թերակղզում և սկիզբ դրեց մերձսևծովյան հյուսիսային տարածքները կայսրությանը միացնելու գործընթացին, որն ավարտվեց 1812թ, երբ Բուխարեստի պայմանագրով Բեսարաբիան անցավ Ռուսաստանին*:

 

*1806-1812թթ ռուս-թուրքական պատերազմի ավարտից հետո

 

Տարիներ անց կառուցվեցին Չեշմեի հուշակոթողը, պալատը և եկեղեցին (Սանկտ Պետերբուրգ): Ռուսական նավատորմի ընդհանուր հրամանատար Ալեքսեյ Օռլովին իրավունք տրվեց իր անվանն ավելացնել «Չեսմենսկի» կոչումը:

Հուլիսի 7-ին Ռուսաստանում նշվում է Չեշմեի ճակատամարտում ռուսական նավատորմի հաղթանակի օրը՝ ընդդեմ թուրքական նավատորմի:

                                           Ես ինչ եմ հասկացել այս դասից

Երկու դար շարունակ (18-20-րդ) Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունները մրցում էին Սև ծովի և դրա առափնյա շրջանների վրա գերիշխանություն հաստատելու համար: Ռուսաստանի առաջնային նպատակը Սև ծովի և Բոսֆոր ու Դարդանել նեղուցների կառավարումն իր ձեռքը վերցնելն էր, ինչը հեշտությամբ ճանապարհ կբացեր դեպի Միջերկրական ծովի ափերը:Կոմս Պետրոս Ռումյանցևի հաղթանակները Լարգա և Կագուլ գետերի ափին (երկուսն էլ՝ Մոլդովայում), ռուսական նավատորմի հաջող գործողությունները Միջերկրական և Էգեյան ծովերում, Ալեքսանդր Սուվորովի և Միխայիլ Կամենսկու հաղթանակը Կոզլուջայի ճակատամարտում (Բուլղարիա, այժմ՝ քաղաք Սուվորովո) Ռուսաստանին այս պատերազմում հաղթանակ բերեցին: Ռումյանցևը սկսեց կրել «Անդրդնեպրյան» տիտղոսը և ստացավ գեներալ-ֆելդմարշալի կոչում:

Նվաճում. 1453

Ներածություն

 

Ք.ա. 667թ՝ Հռոմեական հանրապետության ստեղծումից ավելի քան հարյուր հիսուն տարի առաջ, հին հունական առասպելական անձ Բյուզանդը Մարմարա ծովի, Բոսֆորի նեղուցի ու Ոսկեղջյուրի միացման տեղում հիմնեց ոչ պակաս առասպելական Բյուզանդիան, որի անունը ժամանակի ընթացքում փոփոխություններ կրեց՝ վերանվանվելով Նոր Հռոմ, Կոստանդնուպոլիս և վերջապես՝ Ստամբուլ: Սա այն քաղաքն էր, որ չորս տարբեր կայսրությունների մայրաքաղաք պիտի դառնար. 330թ՝ Հռոմեական, 395թ՝ Արևելյան Հռոմեական կամ հենց Բյուզանդական, 1204թ՝ Լատինական, իսկ 1453թ՝ Օսմանյան: Արևելքում Հռոմեական կայսրության  ժառանգորդն ունեցավ 1058 տարվա կյանք՝ ավելի երկար, քան մարդկության պատմության մեջ որևէ այլ պետություն:

 

Զարմանալի է, որ քարտեզի վրա այլևս չկա Բյուզանդիա անունը, բայց միաժամանակ հասկանալի է՝ նրա վախճանը կանխորոշված էր ու իրատեսական: Ստորև ներկայացնում եմ կայսրության անկման ճանապարհը՝ որպես փոքրիկ ուսումնասիրություն, որի թեման դեռ պահպանում է իր արդիականությունն ու հետաքրքրությունը:

Առջևում 400-ամյա գոյությունն է – Հայաստանը գրավելուց հետո սելջուկ-թուրքերըմեծ հավակնություններ ունեին Փոքր Ասիայում: 1071թ Մանազկերտի ճակատամարտում նրանք սուլթան Ալփ-Ասլանի գլխավորությամբ վճռական հաղթանակ տարան Բյուզանդիայի նկատմամբ, որի բանակն անզոր եղավ դիմադրել թվաքանակով զիջողհակառակորդին:

 

 Գերությունից չխուսափեց կայսր Ռոմանոս IV Դիոգենեսը՝ ստիպվածլինելով կորցնել մի կարևոր հենակետ ևս՝ Կապադովկիան: Գերմանացի պատմաբան,բյուզանդագետ Հենրիխ Գելցերը պարտությունը համարեց «Բյուզանդիայի մահվան ժամը»,և շատերն են համամիտ, որ կայսրության թուլացումը սկսվեց անկումից դեռևս 382 տարիառաջ:

 

Խաբուսիկ ռևանշ – Եթե 1117թ բյուզանդացիների հաղթանակը Ֆիլոմելիոնի* մոտ Ալեքսիոս I Կոմնենոսի համար ստեղծեց Իկոնիայի սուլթանությունից վրեժ լուծելու և կայսրության դիրքերը Փոքր Ասիայում վերականգնելու պատրանքը, ապա հաջորդ տարում մահացած այդ կայսրը նույնիսկ չիմացավ, որ 60-ամյա խաղաղությունը միայն նոր աղետ բերեց կայսր Մանուիլ I-ի գլխին՝ Միրիոկեֆալոնի ճակատամարտի տեսքով: Այն տեղիունեցավ 1176թ և Բյուզանդիայից խլեց Միջերկրական ծովի արևելյան ափերը, այդ թվում՝Կիլիկիան, որտեղ գոյություն ունեցող Ռուբինյան իշխանության համար քիչ-քիչհասունանում էր Լևոն II-ի գլխին թագ դնելու պահը:

*Ֆիլոմելիոնը ներկայիս Աքշեհիր քաղաքն է Թուրքիայում

 

Ֆրանկոկրատիա՝ թուրքոկրատիայից առաջ – Երկու տարի տևած խաչակրաց 4-րդարշավանքն ավարտվեց 1204՝ Կ. Պոլսի գրավմամբ: Մահացու հարվածով վերջ դրվեցԱնգելոսների դինաստիային: Ուղղափառ Բյուզանդիայի տարածքների վրա ձևավորվեցինԼատինական**, Նիկիայի, Տրապիզոնի կաթոլիկ կայսրությունները և Էպիրոսիթագավորությունը: Չնայած, որ Կ. Պոլիսը Լատինական կայսրության*** մայրաքաղաքն էր,Նիկիայի կայսրերն էին իրենց համարում Բյուզանդիայի միապետերի իրավահաջորդներ:Հենց Նիկիայի վերջին կայսր Միքայել VIII-ը 1261թ եվրոպացիներից հետ գրավեց Կ.Պոլիսը, որով Լատինական կայսրությունը վերացավ, և ոտքի կանգնած Բյուզանդիայումհիմք դրվեց Պալեոլոգոսների արքայատոհմին:

 

**Այդպես էր կոչվում, քանի որ կրոնական ծեսերն անցկացվում էին լատիներենով

***Առաջին կայսրը՝ Բալդուին Ֆլանդրիացի

 

Օսմանյան կայսրության նոր մայրաքաղաքը – 1365թ, սուլթան Մուրադ I-ի օրոք, գործող մայրաքաղաք Բուրսային փոխարինելու եկավ Բյուզանդիայի խոշոր հենակետ Ադրիանապոլիսը՝ վերանվանվելով Էդիռնե: Կայսր Հովհաննես V-ին սպասում էր ծանր պայմաններով պայմանագիր, համաձայն որի՝ նա չպետք է միջամտեր օսմանների էքսպանսիոնիզմին**** և Փոքր Ասիայում օգներ նրանց՝ հակառակորդների դեմ պայքարում: Եվս ութ տարի, և այդ կայսրը դարձավ սուլթանի փաստացի վասալը, իսկ Կ. Պոլիսը հայտնվեց այնպիսի դրության մեջ, ինչպիսին իր կայսեր ստորագրած պայմանագիրն էր՝ անհուսալի, աննախանձելի: Կ. Պոլիսը կանգնեց մի վտանգի առջև, որը դեռ հեռու էր իրականություն դառնալուց:

 

 

 

Արտաքին պայմաններ՝ ի նպաստ Բյուզանդիայի – Օսմանյան սուլթան Բայազիդ I Կայծակնայինի և միջինասիացի ամիրա Լենկ Թեմուրի շահերը բախվեցին 1402թ Անգորայի***** դաշտում, որի հետևանքով քաղաքականապես նոր ու թարմ ուժըգերեվարեց սուլթանին և Փոքր Ասիայում մեծ առավելություն ձեռք բերեց թուլացածՕսմանյան պետության նկատմամբ: Ծանր պարտությունից հետո կայսրությունում սկսվեցմիջթագավորության կամ գահաթափուրության ժամանակաշրջանը: Իշխանության համարպայքարն ավարտվեց միայն 1413թ ՝ գերված Բայազիդ I-ի որդու՝ Մեհմեդ I-իհաղթանակով: Պատմագրությունը հաստատում է, որ հենց այս ճակատամարտի շնորհիվԲյուզանդիան ևս կես դար պահպանեց իր ոչ հաստատուն գոյությունը:

 

 

 

 

 

 

 

Հին Հռոմից մինչև Հյուսիսային մեծ պատերազմ

 

Պատմական ֆիլմ դիտելն ինչ-որ չափով նման է պատմական վեպ ընթերցելուն: Մեկ տարբերությամբ, որ առաջինի դեպքում կադրերն արդեն իսկ քո առջև են, իսկ երկրորդի դեպքում դու ինքդ ես մտովի պատկերներ ստեղծում: Թե առաջինը, թե երկրորդը կառուցվում են իրական փաստերի, մասամբ՝ ռեժիսորի կամ հեղինակի երևակայության վրա: Դրանք ուսուցանող ու արդյունավետ են այն դեպքում, երբ նախապես ծանոթ ես տվյալ ժամանակաշրջանին, ինչն օգնում է մտացածինը տարբերել իրականից և զուգահեռներ անցկացնել գեղարվեստականի ու պատմականի միջև: «Տրոյա», «300 սպարտացիներ», «Գլադիատոր», «Երկնային թագավորություն», «1453թ նվաճում»: Պատմական դրամաների դասական օրինակներ, որոնք հանդիպում են այդ ժանրի լավագույն ֆիլմերի ցուցակներում, հաճախ նաև տասնյակներում: Հիմա, վերը նշված վերնագրերից բացի, ներկայացնում եմ ևս հինգ կինոնկար, որոնցից ես ինքս ստացել եմ անհրաժեշտ ընդհանուր ինֆորմացիա և որոնք պարզապես միջոց են ազատ ժամանակը հետաքրքիր անցկացնելու:

 

 

 

 

 

Վեստ Սարգիս. «Երեք կայսրերի ճորտը»

 

Գահակալական կռիվների, բյուզանդամետ ու կենտրոնամետ հայ իշխանների պայքարի ճանապարհով անցան Բագրատունյաց թագավորության գոյատևման վերջին տարիները, որոնք այսօր մեր առջև ներկայանում են այդ ժամանակի ամենակարևոր իրադարձություններով, դրական ու բացասական հերոսներով: Բայց ամեն ինչ տեղի չունեցավ միանգամից, այլ սկսվեց հայոց վերջին ազդեցիկ թագավորի` Գագիկ I-ի մահից հետո ու շարունակվեց ոչ ավել-ոչ պակաս 25 տարի: 

Գագիկ 1-ը մահացավ 1020թ: Երկարատև հակամարտություններից հետո թագավորությունը բաժանվեց հանգուցյալ արքայի երկու որդիներ Հովհաննես-Սմբատի ու Աշոտ IV-ի միջև: Ավագ որդին ստացավ Անի-Շիրակը, կրտսերը` Սևանի ավազանը, Գուգարքն ու Անիից դուրս գտնվող որոշ տարածքներ: Սրանով ավելի նվազեց կենտրոնացված պետություն ստեղծելու հավանականությունը, որովհետև Տարոնը (966թ), Տայքն (1001թ) ու Վասպուրականն (1021թ) արդեն թագավորության մեջ չէին մտնում. միացված էին Բյուզանդիային: Իսկ իրենց գոյությունը պահպանող ենթակա թագավորությունները` Կարս-Վանանդ, Տաշիր-Ձորագետ և Սյունիք, միայն ձևականորեն էին ճանաչում թագավորի գերիշխանությունն ու նրա կարիքը մեծ հաշվով չունեին: 1

Իսկ ի՞նչ պատճառներ ուներ Հովհաննես-Սմբատը` Անին իր շրջակայքով Բյուզանդիային հանձնելու մասին կտակը ստորագրելուց առաջ: 
Աշոտ IV-ն ու Վասիլ II կայսրը ռազմական առումով մեծ վտանգ էին ներկայացնում: Առաջինը` գահին տիրանալու, երկրորդը`  Հայաստանի անկախությանը վերջ տալու համար: Իսկ Հովհաննես-Սմբատը ռազմարվեստում և պատերազմներում իրեն լավագույնս չդրսևորած անհատ էր: Չուներ գահաժառանգ: Ցանկանում էր գահակալման տարիներն անցկացնել խաղաղությամբ ու առանց ռազմական բախումների: Բայց Բյուզանդիային առայժմ չէին սպառնում ոչ սելջուկ-թուրքական արշավանքները, ոչ Մանազկերտի ճակատամարտը, ոչ էլ կայսրության մոտալուտ անկումը. կայսրերի վարած քաղաքականությունը մեկ բան կարող էր ենթադրել` տարածանվաճողականություն: Եվ Հովհաննես-Սմբատի ակնկալիքներն արդարացան: Բյուզանդացիները քաղաքը ստանալու համար ուժեր չծախսեցին. երկիրը կորցրել էր զարգանալու հեռանկարը կամ ուղղակի չէր հավատում այդ ունենալու անհրաժեշտությանը, իսկ արքան վաղ, թե ուշ կմահանար: 

Բյուզանդիայի մեծ երկրպագու Վեստ Սարգիս. Հանուն ինչի՞

Սարգիս Սյունեցին հարուստ ու ազդեցիկ ազնվական էր, թագավորի խնամակալ, ով Պետրոս Գետադարձ կաթողիկոսի հետ գլխավորում էր Անիում գործող բյուզանդամոլ կուսակցությունը: Նա ամեն ինչ անում էր Բագրատունիների թագավորության կործանումն արագացնելու համար` ցանկանալով թագավորել Անիում, ստանալ արքունի գանձերն ու վայելել Բյուզանդիայի հովանավորությունը: 2 Բայց պատմությունը ցույց է տվել, որ ուրիշի օգնությամբ վերցված տարածքները դառնում են տվյալ կայսրության բաղկացուցիչ մասն ու ունենում հենց կայսրի հաստատած կառավարիչը: 

 

Գագիկ II-ը` թերարժեքության բարդույթի զոհ

Գագիկ II-ը զիջեց: Մի կողմ թողեց սպարապետ Վահրամ Պահլավունու խոսքը, որն այնքան մեծ նշանակություն պիտի ունենար: Անհասկանալի է` ինչու կեղծ խոստումներով բանտարկությունից ազատված Վեստ Սարգսի խոսքը դեռ արժեք ուներ արքունիքում, կամ ինչու էր Պետրոս Գետադարձը շարունակում մնալ կաթողիկոսի աթոռին, իսկ Անին բյուզանդական հարձակումներից պաշտպանած ու Գագիկին թագավոր հռչակած Պահլավունի իշխանը` անտեսված: Գոնե ես մեկ պատճառ եմ տեսնում` Բյուզանդիայի բացարձակ գերակայությունը թե դիվանագիտական, թե ռազմական առումով:

«Մեկնելու նախօրյակին Գագիկ II-ը երկրի կառավարումը հանձնում է Պետրոս Գետադարձին և նրա մոտ թողնում քաղաքի դարպասների բանալիները»: 3
«Երդումների ու խաչի, թե խակամտության ու երկյուղած բնավորության պատճառով, Գագիկը հավատաց և քաղաքի բանալիները տվեց Պետրոսին, որ այն ժամանակ մեր Լուսավորչի հայրապետական գահի աթոռակալն էր, և մեծամեծ ուխտ ու պայմանով երկրի բոլոր հոգսերը հանձնեց նրան»: 4

«Գագիկի մեկնելուց հետո, Վեստ Սարգիսն ու Պետրոս Գետադարձը, ուխտադրուժ կերպով քաղաքի բանալիներն ուղարկում են բյուզանդական կայսրին և նամակով հաղորդում, թե անեցիները պատրաստ են քաղաքի դարպասները բացել բյուզանդական զորքի առաջ, միայն թե այդ բանի համար ստանան առատ վարձատրություն»: 5

Նա, ով վաճառում է իր թագավորությունը` անկախ դրա կայացած կամ չկայացած լինելուց, մի օր կլքի նաև օտարին կամ առնվազն մինչև վերջ չի արժանանա նրա վստահությանը: 
Անձնական շահը հաղթեց ազգայինին:

 

 

 

 

 

 

 

Նշանավոր 1881 թվականը

 

Ազգային Սահմանադրության ընդունումից հետո արեւմտահայերը ձեռնամուխ եղան մշակութային կյանքի զարգացմանը, որն արտահայտվում էր հատկապես կրթության ոլորտում: Առաջին դպրոցները բացվեցին դեռ 18-րդ դարի վերջին, Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կ.Պոլսում՝ եկեղեցու կամ առանձին անհատների ֆինանսավորմամբ ու հովանավորությամբ: 19-րդ դարից սկսած՝ Արմ. Հայաստանի տարբեր վայրերում, ապա նաեւ գյուղերում հիմնադրվեցին երկսեռ իգական վարժարաններ: Առաջադեմ երիտասարդությունը նույնպես կարեւորում էր մարզերում տարրական կրթության ու գրագիտության տարածումը: Հայ երիտասարդների մեծ մասը մեկնում էր արտասահման՝ կրթությունը եվրոպական լավագույն համալսարաններում շարունակելու մտադրությամբ եւ վերադառնալով հայրենիք՝ դասավանդում հայկական նորաբաց դպրոցներում: 

 

 

Շուշիի ռեալական դպրոց

Շուշիի ռեալական դպրոցը բացվել է 1881թ.՝ կարճ ժամանակում դառնալով ինչպես Արցախի, այնպես էլ Կովկասի ամենախոշոր պետական ուսումնական հաստատություններից ու մշակութային կենտոններից մեկը: Սովորողների մեծ մասը ռուսահպատակ հայեր էին, իսկ դպրոցի նպատակը՝ ռուսաց լեզվի ուսուցումն ու տարածումը: 1906թ-ից թույլատրվեց հայոց լեզու, հայ գրականություն եւ հայոց պատմություն առարկաների հայերեն դասավանդումը: 7-րդ դասարանը վերջացնելուց հետո շրջանավարտներն իրավունք ունեին ընդունվել ռուսական կամ եվրոպական բուհերից մեկը:

Մի մեծ տարբերություն կար Շուշիի թեմական եւ ռեալական դպրոցների միջեւ: Առաջինում աշակերտներին ազգային-հայրենասիրական ոգով էին դաստիարակում, իսկ երկրորդում՝ զարգացնում ազգային ինքնագիտակցության ու ինքնաճանաչման, հեղափոխական գաղափարներ, բարձրացնում սոցիալ-քաղաքական խնդիրների հետ կապված հարցեր: Միգուցե հենց այս պատճառով դպրոցը սոցիալ-դեմոկրատների, բոլշեւիկյան կուսակցության բազմաթիվ անդամների սերունդ տվեց՝ Աշոտ Հովհաննիսյան, Ալեքսանդր Բեկզադյան, Սարգիս Համբարձումյան: Ուսումնարանում տարբեր տարիներին մանկավարժական գործունեութուն են ծավալել նկարիչ Ստեփան Աղաջանյանը, գրականագետ, պրոֆեսոր Արսեն Տերտերյանը, լեզվաբաններ Մանուկ Աբեղյանն ու Հրաչյա Աճառյանը:
Այժմ Շուշիի դպրոցի շենքը գտնվում է անմիխիթար վիճակում: Տարածքն ամբողջությամբ ծածկված է աղբով, որտեղ կենդանիներն ազատ ելումուտ են անում: Բնակչությունը շահագրգռված է շինության նախկին տեսքի վերականգնմամբ, սակայն այդպիսի միջոցի ձեռնարկումը ֆինանսական մեծ ներդրումներ է պահանջում: 

 

 

Կարինի Սանասարյան վարժարան

«Բոլոր ստացվածքս կտակում եմ ի շինություն եւ ի պահպանություն հայերի համար իմ հիմնարկած եւ անունս կրող վարժարանին»: Խոսքերի հեղինակը ռուս բուրժուա-ազնվականներից մեկը՝ բարեգործ, հովանավոր Մկրտիչ Սանասարյանն է, ով մեծ ավանդ ունեցավ Հայաստանում կրթական ոլորտի զարգացման ու դպրոցների հիմնադրման գործում: 
Ծնված լինելով Թիֆլիսում՝ ընդունվել է տեղի Ներսիսյան դպրոց, որն ավարտելուց հետո մինչեւ 1845թ. զբաղվել է զինվորական գործունեությամբ: Այդ տարիներին նրան հաջողվեց որոշակի հարստություն կուտակել: Հետագայում դրա մի մասը նա տրամադրեց ժամանակի ամենամեծ հեղինակություն վայելող ուսումնական հաստատություններից մեկի՝ Սանասարյան վարժարանի ստեղծմանը: 

Անգլիացի հետազոտող, գրող Իզաբելլա Բյորդը դպրոցն այսպես է նկարագրել.
«Սանասարյան քոլեջն Էրզրումի ամենագեղեցիկ շինություններից մեկն է, որը հիմնադրել ու ֆինանսավորում է մի հայ առեւտրական: Թե բարոյական ուսուցումը, թե ինտելեկտուալ պարապմունքներն այստեղ բարձր մակարդակով են անցկացվում, եւ դա հատկապես Գերմանիայում ու Անգլիայում կրթություն ստացած ղեկավարների շնորհիվ է: Սովորողների թիվը մոտ 120 է, իսկ ուսուցումը տեւում է 9 տարի: Քոլեջը աշխատասեր, խելացի ուսանողներ է պատրաստում ու Արմ. Հայաստանի քիչ հանդիպող վառ կետերից մեկն է»:

Վարժարանը բացվեց Կարապետ Եզյանցի մասնակցությամբ ու հետագայում Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք դարձած Մաղաքիա Օրմանյանի օրհնությամբ, 1881թ. հոկտեմբերին: Օտար լեզուներից բացի՝ մնացած բոլոր առարկաների ուսուցման լեզուն հայերենն էր: Դասավանդվում էին նաեւ բնագիտական ու մաթեմատիկական առարկաներ, ինչպես նաեւ հայոց ու համաշխարհային պատմություն: 20-րդ առաջին տարում քոլեջը բարձրագույն նախակրթարանի աստիճան ստացավ, ինչը շրջանավարտներին թույլ կտար առանց քննություն հանձնելու ընդունվել Թուրքիայի պետական համալսարաններից որեւէ մեկը: Այստեղ են կրթություն ստացել ՀՀԴ անդամ, ֆիդայի Արմեն Գարոն (Գարեգին Փաստրմաճյան), ծովանկարիչ Վարդան Մախոխյանը, մտավորական, Օսմանյան խորհրդարանի անդամ Հովհաննես Սերինգուլյանը (Վարդգես): Ուսումնարանի բազմաթիվ սաներ անդամակցեցին նույն թվականին ու հենց Կարինում ստեղծված ազատագրական-հայրենասիրական խմբակին՝ «Պաշտպան հայրենյաց» կազմակերպությանը, որը գոյատեւց մեկ տարուց մի փոքր ավել: 1912թ-ից վարժարանը ստացավ Նոր Սանասարյան անունը, իսկ Սանասարյան գիշերօթիկը տեղափոխվեց Սեբաստիա:
Կարինում գտնվող վարժարանի շենքում 1919թ Մ. Քեմալը թուրք ազգայնականների համագումար հրավիրեց, իսկ Սեբաստիայի սաներն ու ուսուցիչները 1915թ. ջարդերի զոհ դարձան: Այդպիսով վերջ դրվեց ուսումնարանի՝ մոտ 40 տարվա կրթական-լուսավորչական գործունեությանը:

 

 

                                    Ես ինչ եմ հասկացել այս դասից

Աշոտ IV-ն ու Վասիլ II կայսրը ռազմական առումով մեծ վտանգ էին ներկայացնում: Առաջինը` գահին տիրանալու, երկրորդը`  Հայաստանի անկախությանը վերջ տալու համար: Իսկ Հովհաննես-Սմբատը ռազմարվեստում և պատերազմներում իրեն լավագույնս չդրսևորած անհատ էր:Ազգային Սահմանադրության ընդունումից հետո արեւմտահայերը ձեռնամուխ եղան մշակութային կյանքի զարգացմանը, որն արտահայտվում էր հատկապես կրթության ոլորտում: Առաջին դպրոցները բացվեցին դեռ 18-րդ դարի վերջին, Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք Կ.Պոլսում՝ եկեղեցու կամ առանձին անհատների ֆինանսավորմամբ ու հովանավորությամբ: 19-րդ դարից սկսած՝ Արմ. Հայաստանի տարբեր վայրերում, ապա նաեւ գյուղերում հիմնադրվեցին երկսեռ իգական վարժարաններ: Առաջադեմ երիտասարդությունը նույնպես կարեւորում էր մարզերում տարրական կրթության ու գրագիտության տարածումը: Վարժարանը բացվեց Կարապետ Եզյանցի մասնակցությամբ ու հետագայում Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք դարձած Մաղաքիա Օրմանյանի օրհնությամբ, 1881թ. հոկտեմբերին: Օտար լեզուներից բացի՝ մնացած բոլոր առարկաների ուսուցման լեզուն հայերենն էր: Դասավանդվում էին նաեւ բնագիտական ու մաթեմատիկական առարկաներ, ինչպես նաեւ հայոց ու համաշխարհային պատմություն: 20-րդ առաջին տարում քոլեջը բարձրագույն նախակրթարանի աստիճան ստացավ, ինչը շրջանավարտներին թույլ կտար առանց քննություն հանձնելու ընդունվել Թուրքիայի պետական համալսարաններից որեւէ մեկը:

Հույների ցեղասպանությո՞ւն, թե՞ պարտություն պատերազմում

Հույների ցեղասպանությո՞ւն, թե՞ պարտություն պատերազմում

Ես ինչ եմ հասկացել  այս  դասից

1918թ հոկտեմբերի 30ին Օսմանյան կայսրության ու Անտանտի երկրների միջև կնքվեցՄուդրոսի զինադադարը, որով Թուրքիայի համար Առաջին աշխարհամարտը վերջացավ:Հունաստանին բաժին էին ընկնելու Արլ. Թրակիան (բացառությամբ Ստամբուլի) և ՓոքրԱսիայի որոշ արևմտյան գավառներ: 1922թ սեպտեմբերի սկզբին թուրքերը Մ. Քեմալի գլխավորությամբ մուտք գործեցինԶմյուռնիա, հրկիզեցին քաղաքի հունական ու հայկական թաղամասերը: Այդ օրերինքրիստոնյաների մարդկային կորուստը գնահատվում է մոտ 200 000: Ողջ մնացածներըստիպված էին քաղաքից հեռանալ, որովհետև հիմնովին փոխվեց բնակչության էթնիկկազմը. գերակշիռ դարձան թուրքերն ու մահմեդականները: 1923թ Լոզանի հաշտության պայմանագրով պատերազմն ավարտվեց. Հունաստանն ուԹուրքիան բնակչության փոխանակում կատարեցին: Արևելյան Թրակիայում ու ՓոքրԱսիայում ապրող 1,2 մլն հույներ տեղափոխվեցին Հունաստան, իսկ Թուրքիայումբնակեցվեց 375 000 հույն: Ստամբուլի հույն բնակչությունը, բացառության կարգով,տեղահանումից ազատվեց: Նույն թվականի հոկտեմբերին քեմալականներնազատագրեցին նաև օկուպացված Ստամբուլը:

Հույների ցեղասպանությո՞ւն, թե՞ պարտություն պատերազմում

Ես ինչ եմ հասկացել  այս  դասից

1918թ հոկտեմբերի 30ին Օսմանյան կայսրության ու Անտանտի երկրների միջև կնքվեցՄուդրոսի զինադադարը, որով Թուրքիայի համար Առաջին աշխարհամարտը վերջացավ:Հունաստանին բաժին էին ընկնելու Արլ. Թրակիան (բացառությամբ Ստամբուլի) և ՓոքրԱսիայի որոշ արևմտյան գավառներ: 1922թ սեպտեմբերի սկզբին թուրքերը Մ. Քեմալի գլխավորությամբ մուտք գործեցինԶմյուռնիա, հրկիզեցին քաղաքի հունական ու հայկական թաղամասերը: Այդ օրերինքրիստոնյաների մարդկային կորուստը գնահատվում է մոտ 200 000: Ողջ մնացածներըստիպված էին քաղաքից հեռանալ, որովհետև հիմնովին փոխվեց բնակչության էթնիկկազմը. գերակշիռ դարձան թուրքերն ու մահմեդականները: 1923թ Լոզանի հաշտության պայմանագրով պատերազմն ավարտվեց. Հունաստանն ուԹուրքիան բնակչության փոխանակում կատարեցին: Արևելյան Թրակիայում ու ՓոքրԱսիայում ապրող 1,2 մլն հույներ տեղափոխվեցին Հունաստան, իսկ Թուրքիայումբնակեցվեց 375 000 հույն: Ստամբուլի հույն բնակչությունը, բացառության կարգով,տեղահանումից ազատվեց: Նույն թվականի հոկտեմբերին քեմալականներնազատագրեցին նաև օկուպացված Ստամբուլը: